Στις αρχές Μαρτίου του 2025 ο Αμερικανός Πρόεδρος έστειλε επιστολή στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, με την οποία ζητούσε τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για την επίτευξη μιας πυρηνικής συμφωνίας. Λίγες ημέρες αργότερα απείλησε να βομβαρδίσει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και να επιβάλει πρόσθετες οικονομικές κυρώσεις, εάν δεν επιτευχθεί μια αμερικανο-ιρανική συμφωνία εντός δύο μηνών.

Πριν από την έναρξη

Δημοσίευμα των «New York Times» ανέφερε ότι, ύστερα από επανειλημμένες προσπάθειες, ο Ιρανός Πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν μαζί με άλλους δύο ανώτατους Ιρανούς αξιωματούχους έπεισαν τον Αλί Χαμενεΐ να μην απορρίψει τις διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθότι ήταν πιθανό ένα αμερικανο-εβραϊκό χτύπημα στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, γεγονός που θα επιδείνωνε περαιτέρω την οικονομία, θα πυροδοτούσε εσωτερική αναταραχή και θα απειλούσε τη σταθερότητα του καθεστώτος.

Ο Πεζεσκιάν υποστήριζε πάντα τη διεξαγωγή συνομιλιών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά αντιμετώπιζε την αντίσταση των σκληροπυρηνικών κοινοβουλευτικών και των ατόμων του στενού κύκλου του Χαμενεΐ. Όμως στην παρούσα φάση υπέρ των συνομιλιών τάχθηκε και το ιρανικό υπουργείο Εξωτερικών, καθότι το καθεστώς είναι ήδη αποδυναμωμένο από τις ανατροπές στη Συρία, τον Λίβανο και τη Γάζα και θα μπορούσε να καταρρεύσει αν οι Αμερικανοί και οι Ισραηλινοί πραγματοποιούσαν τις απειλές τους.

Προκειμένου να πεισθεί η ιρανική ηγεσία για τις προθέσεις του Τραμπ, ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ διέταξε αφενός να παραταθεί η παραμονή του αεροπλανοφόρου «Harry S. Truman» στη Μέση Ανατολή, αφετέρου να αποπλεύσει και το αεροπλανοφόρο «Carl Vinson» από τον Ειρηνικό Ωκεανό με προορισμό τη Μέση Ανατολή. Πέραν αυτών, η αμερικανική πολεμική αεροπορία ανέπτυξε τουλάχιστον τέσσερα στρατηγικά βομβαρδιστικά Stealth B-2 Spirit στην αμερικανο-βρετανική αεροπορική βάση της νήσου Ντιέγκο Γκαρσία στον Ινδικό Ωκεανό, με δυνατότητα καταστροφής ενισχυμένων υπόγειων εγκαταστάσεων.

Δύο ημέρες πριν από τη συνάντηση στο Ομάν, ο σύμβουλος του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν Αλί Σαμχάνι απείλησε ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να σταματήσει τη συνεργασία με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA), να απελάσει τους επιθεωρητές της, αλλά και να μεταφέρει εμπλουτισμένο ουράνιο σε ασφαλείς και άγνωστες τοποθεσίες, εάν συνεχιστούν οι εξωτερικές απειλές για στρατιωτική δράση.

Να σημειώσουμε ότι το Ιράν έχει ήδη περιορίσει την εποπτεία της ΙΑΕΑ, συμπεριλαμβανομένης της απόσυρσης αρκετών επιθεωρητών τον Σεπτέμβριο του 2023 και του αποκλεισμού άλλων ανώτατων επιθεωρητών τον Νοέμβριο του 2024. Προφανώς οι «απειλές» του Σαμχάνι είχαν ως στόχο αφενός να αποτρέψουν ένα πιθανό αμερικανικό ή και ισραηλινό χτύπημα, αφετέρου να περιορίσουν τις απαιτήσεις των Αμερικανών κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την επίτευξη μιας συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα.

Λίγες ώρες πριν από την έναρξη του πρώτου γύρου των αμερικανο-ιρανικών συνομιλιών, ο Αμερικανός Πρόεδρος δήλωσε στους δημοσιογράφους: «Θέλω το Ιράν να είναι μια υπέροχη, σπουδαία, χαρούμενη χώρα, αλλά δεν μπορεί να έχει πυρηνικό όπλο». Αντίστοιχα, σε μια προσπάθεια να μιλήσει στη γλώσσα των συναλλαγών του Τραμπ, εντυπωσιαστήκαμε όταν την προηγούμενη εβδομάδα ακούσαμε τον Ιρανό Πρόεδρο να δηλώνει: «Η εξοχότητά του (Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ) δεν έχει καμία αντίρρηση στις επενδύσεις Αμερικανών στο Ιράν. Αμερικανοί επενδυτές, ελάτε και επενδύστε»!

Ο Τραμπ, του οποίου η ρητορική παρουσιάζει σημάδια κόπωσης ή και απογοήτευσης από τη μέχρι σήμερα μη επίτευξη των στόχων του κυρίως σε Γάζα, Ουκρανία και επιπρόσθετους δασμούς, επιδιώκει εναγωνίως να συνάψει μια συμφωνία με τους Ιρανούς, προκειμένου να πείσει για τις διαπραγματευτικές του ικανότητες, αλλά και να μην κλιμακωθεί η ένταση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, που θα επιδεινώσει περαιτέρω τη συγκρουσιακή κατάσταση στη Μέση Ανατολή.

Να θυμίσουμε ότι η Τεχεράνη και η Ουάσιγκτον διέκοψαν τις επίσημες διπλωματικές τους σχέσεις μετά την ιρανική επανάσταση του 1979. Το Ιράν υπέγραψε τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (Non-Proliferation Treaty – NPT) το 1968 και την επικύρωσε (έθεσε σε ισχύ) το 1970. Επίσης, στις 18 Δεκεμβρίου του 2003, υπέγραψε αλλά δεν επικύρωσε το Επιπρόσθετο Πρωτόκολλο της NPT (Additional Protocol to the NPT), σύμφωνα με το οποίο οι επιθεωρητές της IAEA αποκτούν διευρυμένα δικαιώματα πρόσβασης και ελέγχου, ακόμη και απροειδοποίητα, στο σύνολο των πυρηνικών εγκαταστάσεων μιας χώρας.

Για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος, το Ιράν υπέγραψε το 2015 τη συμφωνία Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA). Ωστόσο, η αποχώρηση των Αμερικανών από τη συμφωνία (2018) επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ και οι επακόλουθες ιρανικές παραβιάσεις έθεσαν εν αμφιβόλω το μέλλον της συμφωνίας και συνεπώς τον έλεγχο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος από την ΙΑΕΑ.

Περιορισμένη η ατζέντα στην πρώτη συνάντηση

Όπως είχε προγραμματισθεί, το Σάββατο 12 Απριλίου, το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν διμερείς διαπραγματεύσεις στην πρωτεύουσα Μουσκάτ του Ομάν, όπου η ιρανική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Αμπάς Αραγκτσί παρουσίασε τα αιτήματα και τις κόκκινες γραμμές του Ιράν στην αμερικανική αντιπροσωπεία, της οποίας ηγήθηκε ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή Στιβ Γουίτκοφ.

Αποδεχόμενη τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Τεχεράνη έχει θέσει τρεις βασικούς στόχους:

● Πρώτον, να αποφύγει τη στρατιωτική δράση των Αμερικανικών και των Ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων κατά των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων. 

● Δεύτερον, να περιορίσει την ατζέντα των διαπραγματεύσεων μόνο στο θέμα της απόκτησης πυρηνικού όπλου.

● Τρίτον, να κερδίσει πολύτιμο χρόνο.

Κατά την πρώτη συνάντηση, που διήρκησε περίπου δυόμιση ώρες, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση και από τις δύο πλευρές «στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μέσω μιας περιορισμένης ατζέντας, που φάνηκε να ικανοποιεί τους Ιρανούς». Πράγματι, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, η αμερικανική πλευρά δεν αναφέρθηκε ούτε «στην αποδόμηση των πυρηνικών εγκαταστάσεων» αλλά ούτε και «στην πιθανότητα στρατιωτικής επίθεσης».

Ο Αμπάς Αραγκτσί δήλωσε ότι «οι συνομιλίες ήταν εποικοδομητικές και διεξήχθησαν σε ήρεμο περιβάλλον, χωρίς αιχμηρά λόγια». Πρόσθεσε ακόμη ότι «οι δύο πλευρές επιδιώκουν να καταλήξουν σε μια ευνοϊκή συμφωνία το συντομότερο δυνατόν». Από την πλευρά του, ο Στιβ Γουίτκοφ δήλωσε μεταξύ άλλων ότι «οι συνομιλίες πραγματοποιήθηκαν σε θετική και εποικοδομητική ατμόσφαιρα».

Όπως υποστηρίζουν οι «New York Times», o Γουίτκοφ δεν διαθέτει εμπειρία εξωτερικής πολιτικής, αλλά ως στενός φίλος του Τραμπ έχει την εμπιστοσύνη του Αμερικανού Προέδρου και την ικανότητα να διαπραγματεύεται εκ μέρους του με έναν διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους Αμερικανούς αξιωματούχους.

Στον πρώτο γύρο των συνομιλιών, ο Γουίτκοφ: 

● Δεν απαίτησε από το Ιράν να σταματήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου, ούτε να διακόψει την υποστήριξη των περιφερειακών σιιτικών δυνάμεων του Άξονα Αντίστασης, όπως η Χεζμπολάχ, η Χαμάς και οι Υεμενίτες αντάρτες Χούθι.

● Δεν ζήτησε τον τερματισμό ή τον περιορισμό της ανάπτυξης των όπλων μαζικής καταστροφής, όπως τα βαλλιστικά όπλα εδάφους – εδάφους που έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν πυρηνικές κεφαλές. 

Ο Αμερικανός ειδικός απεσταλμένος απλώς υιοθέτησε μια ατζέντα συνομιλιών εστιασμένη γύρω από το μείζον θέμα της αποφυγής κατασκευής πυρηνικού όπλου. Όμως, στις επόμενες συναντήσεις θα πρέπει να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι, από το 2018, το Ιράν έχει επιτύχει 60% καθαρότητα ουρανίου και πλησιάζει το επίπεδο καθαρότητας 90%, που απαιτείται για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.

Έπειτα από μια σύντομη ανταλλαγή θέσεων, οι δύο πλευρές ολοκλήρωσαν τον εναρκτήριο γύρο των έμμεσων συνομιλιών και συμφώνησαν να συνεχίσουν τις συνομιλίες στο τέλος της επόμενης εβδομάδας (Μεγάλο Σάββατο 19 Απριλίου) στη Ρώμη. Προηγουμένως ο Αραγκτσί θα ταξιδέψει στη Ρωσία, η οποία τις τελευταίες εβδομάδες συνεργάζεται σταθερά με το Ιράν για το πυρηνικό ζήτημα.

Πόσο πιθανή είναι η επίτευξη συμφωνίας;

Μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι δυνατή, εφόσον ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης αποφασίσει να λάβει δύσκολες αποφάσεις. Όμως, παρότι διαθέτει συνταγματικά την εξουσία, εξακολουθεί να φαίνεται απρόθυμος να αναλάβει την ευθύνη της υλοποίησης μιας συμφωνίας που θα περιλαμβάνει τον τερματισμό του εμπλουτισμού ουρανίου και την απρόσκοπτη επιθεώρηση των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων από τους επιθεωρητές της IAEA. 

Επίσης, απρόθυμος αναμένεται και σε μια συμφωνία που θα απαιτεί τον περιορισμό τόσο του βαλλιστικού του προγράμματος, όσο και της οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξης των σιιτών μαχητών του Άξονα Αντίστασης.

Στην παρούσα φάση, το Ιράν βρίσκεται σε επισφαλή θέση. Το δίκτυο των περιφερειακών πληρεξουσίων του είναι σχεδόν αποδεκατισμένο, η ιρανική οικονομία βρίσκεται σε δεινή θέση κυρίως εξαιτίας της εφαρμογής των αμερικανικών οικονομικών κυρώσεων, το κόστος ζωής των Ιρανών πολιτών αυξάνεται και η αγοραστική τους δύναμη μειώνεται, ενώ η έλλειψη φυσικού αερίου (παρότι διαθέτει το 17% των παγκόσμιων αποθεμάτων, εισάγει φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν και τη Ρωσία), ηλεκτρικού ρεύματος και πόσιμου νερού (κυρίως λόγω ξηρασίας και πλημμυρών) επιδεινώνουν περαιτέρω την καθημερινότητά τους.

Είναι προφανές ότι στον επόμενο ή στους επόμενους γύρους συνομιλιών ο Γουίτκοφ θα πρέπει να λύσει έναν άλυτο μέχρι σήμερα, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό γρίφο. Πώς δηλαδή θα πείσει τους Ιρανούς αφενός να απαλλαγούν από τα σημαντικά αποθέματα υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου, αφετέρου να επιτρέψουν την απρόσκοπτη επιθεώρηση των πυρηνικών εγκαταστάσεων από τους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ.

Να σημειώσουμε ότι, στις 16 Απριλίου, ο γενικός διευθυντής της ΙΑΕΑ Ραφαέλ Γκρόσι πρόκειται να επισκεφθεί το Ιράν, αλλά δεν είναι σαφές εάν ήδη έχει προλάβει να συνεργασθεί με τη μικρή και σχετικά άπειρη διαπραγματευτική ομάδα του Γουίτκοφ. Μεταξύ άλλων η αμερικανική πλευρά στις επόμενες συνομιλίες θα πρέπει να αναμένει τα αιτήματα των Ιρανών για εγγυήσεις ανακούφισης από την επιβολή των αμερικανικών οικονομικών κυρώσεων, πρόσβαση σε παγωμένα ιρανικά περιουσιακά στοιχεία δισεκατομμυρίων δολαρίων και τερματισμό της εκστρατείας «μέγιστης πίεσης» του Τραμπ.

Στην εξίσωση της πιθανής συμφωνίας θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και ένας τρίτος σημαντικός παράγοντας. Έχει τονιστεί κατ’ επανάληψη ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ θεωρεί δεδομένο πως η Τεχεράνη επιδιώκει να κατασκευάσει πυρηνικό όπλο και δεν ενδιαφέρεται να αποδεχθεί μια συμφωνία που δεν θα εγγυάται τον τερματισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Ως εκ τούτου η συμφωνία Ουάσιγκτον – Τεχεράνης θα είναι αποδεκτή από το Τελ Αβίβ μόνο εάν αποδεδειγμένα οι πυρηνικές του εγκαταστάσεις πάψουν να λειτουργούν. Διαφορετικά, όπως δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου, «η στρατιωτική επιλογή είναι η μόνη επιλογή».

Είναι «κοινό μυστικό» ότι οι Ισραηλινοί ζητούν την υποστήριξη των Αμερικανών ακόμη και για μονομερή ισραηλινή επίθεση στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, παρότι μια τέτοια επιχείρηση θα ήταν λιγότερο αποτελεσματική από ένα κοινό αμερικανο-εβραϊκό χτύπημα. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι ο Νετανιάχου αφενός είναι αποφασισμένος να διεξάγει μια επίθεση μεγάλης κλίμακας κατά του Ιράν, αφετέρου ανησυχεί ότι ο Τραμπ μπορεί να αρνηθεί τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών.

Και μετά τις διαπραγματεύσεις;

Όπως υποστηρίζουν Αμερικανοί και Ισραηλινοί αναλυτές, σε περίπτωση που μια αμερικανο-ιρανική συμφωνία αποδειχθεί αδύνατη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν αφενός «αν και πώς θα προχωρήσουν σε επιτυχημένο χτύπημα κατά της ιρανικής πυρηνικής υποδομής», αφετέρου «πώς θα ενεργήσουν προληπτικά, αφού προηγουμένως εκτιμήσουν την πιθανή αντίδραση της Τεχεράνης».

Προφανώς, μια προληπτική στρατιωτική δράση δεν θα είναι απλώς η διεξαγωγή αεροπορικών βομβαρδισμών κατά των ιρανικών πυρηνικών υποδομών, αλλά μια μακροχρόνια πολυεθνική εκστρατεία με έντονη στρατιωτική και διπλωματική δραστηριότητα, που θα επιδεινώσει σημαντικά την ήδη συγκρουσιακή κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Αυτό σημαίνει τεράστιο οικονομικό κόστος και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τη στρατηγική Τραμπ 2.0.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής (geostrategical@yahoo.gr)

Διαβάστε επίσης:

Και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στο στόχαστρο του Τραμπ: Έρχονται δραστικές περικοπές στον προϋπολογισμό του

Βανς σε Ευρώπη: Η Αμερική δεν θέλει να έχει μια ήπειρο υποτελή της – Το μήνυμα για μετανάστευση και ευρωστρατό

Οι Ευρωπαίοι «κόβουν» τα ταξίδια στις ΗΠΑ – Ο Τραμπ που τρομάζει τους τουρίστες και οι προβλέψεις για απώλεια δισεκατομμυρίων