Τις ημέρες του Μαρτίου θυμηθήκαμε τα γενέθλια του Παζολίνι. Ο Παζολίνι έλεγε κάποτε ότι στην Ιταλία χωρίς γυναίκα και Ι.Χ. δεν είσαι τίποτε, αλλά στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’60, δηλαδή την ίδια σχετικά περίοδο, ακόμη και χωρίς γυναίκα μπορούσε κάποιος να είναι κάτι, αρκεί να είχε Ι.Χ…

Τα πράγματα ήλθαν όπως ήλθαν, στην αφετηρία είχαμε έναν γηραλέο και λιγοστό στόλο αυτοκινήτων, διά μέσου του οποίου γίνονταν πολλά, συμπεριλαμβανομένης της ερωτικής προσέγγισης υπό το ιχθυολογικό σημαίνον «καμάκι».

Στη συνέχεια, από τη δεκαετία του ’80 ήλθε το μεγάλο μπουμ, τα αυτοκίνητα υπάκουσαν στη θεϊκή εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» (Γένεσις, κεφάλαιο 9), αργότερα ήλθε μάλιστα και η ανανέωση του στόλου.

Στη Λαμία για καφέ…

Σταδιακά όμως εμφανίστηκε και η αμφισβήτηση του Ι.Χ. Το 1987 ήταν η κινηματική προβληματική υπό την ετικέτα Car Free Day (Ημέρα χωρίς Αυτοκίνητα), που τη διαδέχθηκε το μετριοπαθέστερο Car Free Cities (Πόλεις χωρίς Αυτοκίνητα), που κρίθηκε επίσης ενοχλητικό από τους ευρωπαράγοντες, ώστε να δώσει τη θέση του στη συνετή «Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας»…

Ας μην ξεχνάμε ότι είχαμε φτάσει στο σημείο να βιώνουμε τις συνθήκες ενός καταναλωτισμού μετακινήσεων, όπου κάποιοι Αθηναίοι μπορούσαν να πηγαίνουν ώς το περίπτερο για τσιγάρα με το Ι.Χ. ή να προτείνουν (πάλι με Ι.Χ.) «καφέ στη Λαμία»! Όπου οι έφοδοι προς την εξοχή έπαιρναν τις διαστάσεις αυτοκινητοπομπών πολλών χιλιομέτρων.

Οι… τζιπάνθρωποι

Όμως στην Ελλάδα επί μνημονίων ο κύκλος επρόκειτο να κλείσει προσωρινά με τις καταθέσεις πινακίδων κυκλοφορίας και αρκετούς «τζιπάνθρωπους» να καταντούν από άνθρωποι του Κάμελ άνθρωποι του Φίατ – μικρού μάλιστα κυβισμού…

Στις αρχές του 2010 οι εισαγωγείς αυτοκινήτων διαμαρτυρήθηκαν προς την κυβέρνηση για την κάθετη πτώση των πωλήσεων Ι.Χ. Η κυβέρνηση ουδόλως αντέδρασε, όπως ουδόλως αντέδρασαν και οι οικολογούντες.

Ελάχιστοι τότε είπαμε ότι η μείωση των εισαγωγών βελτιώνει και δεν χειροτερεύει το εμπορικό ισοζύγιο, ενώ επίσης υπαγορεύει την καλύτερη συντήρηση των υπαρκτών Ι.Χ. και έτσι ενισχύει τον ελληνικό επισκευαστικό κλάδο (συνεργεία). Κι ακόμη υπογραμμίσαμε ότι «ο σκληρός δίσκος» της οικολογίας εμπεριέχει τη μακροβιότητα των μέσων και υλικών και αποκρούει τον φαύλο κύκλο της παραγωγής και εν συνεχεία της σκουπιδοποίησης των καταναλωτικών αγαθών.

Η κακοδιαχείριση των λέξεων

Και τώρα αρχίζει η κακοδιαχείριση του επιθέτου βιώσιμος-η-ον, που ο κομφορμισμός προτάσσει παντός ιδεολογικού επιστητού: Όλα ή τα περισσότερα γίνονται βιώσιμα, τα μεν βιωσιμότερα των δε – και πάει λέγοντας.

Η «βιώσιμη κυκλοφορία» είναι τελικά μια δυσεξακρίβωτη ασάφεια, που στην καλύτερη περίπτωση έχει να υποδηλώσει μια υγιή κυκλοφορία σε λογικό μέγεθος, σε σωστή σχέση με τις λειτουργίες του χώρου. Που με τη μικρότερη κατανάλωση ενέργειας και χρόνου αποφέρει το μεγαλύτερο επιθυμητό αποτέλεσμα… Γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν χρειαζόμαστε «βιώσιμη», αλλά μικρότερη κινητικότητα. Κι αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι χρειαζόμαστε μικρότερες αποστάσεις ανάμεσα στην κατοικία και στις αγορές, στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στους χώρους κοινωνικής συναναστροφής.

Στην πολεοδομία αποδείχθηκε πολύ εύκολα ότι η κινητικότητα συνδέεται με τη «διαρρύθμιση» και διαχείριση του χώρου. Ένας χώρος φιλικός, καλαίσθητος, καθαρός, μπορεί να γίνεται ελκυστικός για τους διερχόμενους, μπορεί να αποσπά το ενδιαφέρον τους σε βαθμό ανάλογο με τον προορισμό τους.

Γενικά, να πηγαίνεις κάπου για την πιο πεζή υπόθεση των υποθέσεων και να μην προβληματίζεσαι – σαν τον Μαρσέλ Προυστ – για τον «χαμένο χρόνο».

Να μην αναζητάς μέσα από αλλεπάλληλα μνημόσυνα τις αδικοσκοτωμένες ώρες σε μποτιλιαρίσματα, σε επεισόδια και ατυχήματα, σε ψυχοφθόρα τρεχάματα, σε στριμώγματα και εντάσεις. Να μην «αλλοτριώνεσαι» από τον εαυτό σου που αξιώνει την απόλαυση κάθε στιγμή, που μπορεί να παραιτείται από την τωρινή απόλαυση μόνο με την προσδοκία μιας μεγαλύτερης μελλοντικής απόλαυσης…

Και ενώ η κατάχρηση του όρου βιωσιμότητα (όπως και η εισαγωγή – κατάχρηση του νεοεμφανισθέντος όρου «ενσυναίσθηση») έσπαγε όλα τα ρεκόρ, οι πιο νηφάλιοι αναρωτιόμασταν για την αποτελεσματικότητα της συνετής «Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας»: Όμως ούτε η εβδομάδα ούτε το έτος εστίασε στην ανάγκη περιστολής της κινητικότητας προς όφελος της ποιότητας ζωής.

Αυτά τα αιτήματα ενοχλούσαν την αυτοκινητοβιομηχανία, που ήταν ήδη «τσαντισμένη» από την εποχή του Car Free Cities… Εκτός από ένα σύνολο προσκοπικών ευχολογίων, η «συνετή εβδομάδα» πρόσφερε ελάχιστα σε μια ολιστική προσέγγιση του κυκλοφοριακού προβλήματος. Μάλιστα η έμφαση που έδωσε στις οικονομικές παραμέτρους και στην ασφάλεια παρέκαμψε το στοιχείο της άνεσης και του ευχάριστου χαρακτήρα της μεταφορικής ενέργειας.

Παρέκαμψε δηλαδή κάτι που βάλαμε πριν από 25 χρόνια στο πρόγραμμα του ΥΠΕΧΩΔΕ «Αττική SOS», υπό τη μορφή των πλωτών μεταφορικών μέσων (!!!) στην Αττική – κυρίως στη γραμμή Πειραιάς – Σούνιο: Τότε, η Λαλιωτική εξουσία είχε ακούσει την εισήγησή μας (από την ομάδα Αττική SOS) και είχε εντάξει στις στοχεύσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ μια μεταφορά θαλάσσια, χρονοβόρα και όχι τόσο γρήγορη, πλην όμως αισθητική και ευχάριστη… Για την ιστορία και μόνο, πλωτά μεταφορικά μέσα υπάρχουν στη Σμύρνη της Τουρκίας.

Το τοπίο δεν εξάγεται

Ο Louis D’ Amore, Καναδός πιονιέρος του καπιταλισμού στα τέλη του 19ου αιώνα, έλεγε μετά την επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου στην περιοχή του: «Αφού δεν μπορούμε να εξάγουμε το τοπίο, τότε θα εισάγουμε τους τουρίστες»!

Στον χωροχρόνο του η καναδική ύπαιθρος ήταν σχετικά κενή και για τούτο τον λόγο πρόσφορη για την οργάνωση τουριστικών θεαμάτων χαμηλού κόστους. Το θέμα λύθηκε στον Καναδά τον 20ό αιώνα, με την περίσσεια χώρου και εισοδημάτων, που κατευθύνονταν στην αγορά Ι.Χ.

Το ίδιο πολιτιστικο-γεωγραφικό κενό δεν υφίσταται στην ελληνική περιφέρεια, αλλά η πληθυσμιακή, πολιτιστική και οικονομική εκκένωσή της έχει δρομολογηθεί. Σήμερα η ελληνική ύπαιθρος χάνει τον «ιθαγενή» πληθυσμό της, παρά τη δυναμική που αναπτύσσεται με την επιστροφή κάποιων νέων στα χωριά. Κι αυτή η κατάσταση δεν συμψηφίζεται από την παρουσία ενός πληθυσμού εποίκων της περιφέρειας, κατόχων εξοχικής κατοικίας.

Απομένει πλέον το ρεύμα του «εκδρομισμού», που αναπτύσσει μορφωτική και οικολογική σχέση με την ύπαιθρο, που έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα να μην δημιουργεί μόνιμες «δουλειές» και επιβαρύνσεις στον χώρο. Που έμμεσα συμβάλλει στο να αποτρέπονται οι οικιστικές δυσμορφίες, οι πανάκριβες υποδομές σε ζώνες εξοχικής κατοικίας εδρεύουσες στο Πουθενιστάν, η απαρτίωση των τοπίων, η καταβολή εξωφρενικών τμημάτων του ΑΕΠ στη χιμαιρική επιδίωξη της τέλειας κατοικίας…

Δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνεί τρομερά με τους ανθρώπους του ορειβατικού και φυσιολατρικού χώρου, που στήνουν εναλλακτικές δραστηριότητες μικρών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως ο εκδρομισμός. Όλοι τους κάνουν πολύ καλά, αν και η Δαμόκλειος Σπάθη της χρηματοπιστωτικής ολιγαρχίας επικρέμαται πάντα…

*Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Μικρές ορεινές κοινότητες

Η Πολιτική και η πολιτευόμενη οικολογία

Πέντε αστέρια (*****)