Σοφία Αυγερινού

Άγνωστες λέξεις

Εκδόσεις: Πόλις

Σελ.: 74

Από τις πολύ δυνατές και ωραίες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας το μυθιστόρημα «Άγνωστες λέξεις» της Σοφίας Αυγερινού, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις και ήδη έχει προκαλέσει αίσθηση στο αναγνωστικό κοινό, όπως αίσθηση είχε προκαλέσει και η γραφή της Αυγερινού και στα προηγούμενα μυθιστορήματά της «Το χρονικό μιας Διαβολούπολης», εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, 2003, το εξαιρετικό «Ο άλλος Λάζαρος», 2014 και «Τρείς κόρες», 2017, αμφότερα από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Άξια μεταφράστρια η Σοφία Αυγερινού, διδάκτωρ Γερμανικής Φιλολογίας, με σπουδές Νομικής και Φιλοσοφίας Δικαίου, έχει μεταφράσει την τελευταία επταετία – με συνέπεια και περισσή φροντίδα – σπουδαία κλασικά έργα και αξίζει να αναφερθεί η μεταφραστική της δουλειά στην επανέκδοση του θρυλικού μυθιστορήματος «Οι υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ καθώς και «Τα μάγια», πριν από λίγο καιρό, και τα δύο για λογαριασμό των εκδόσεων Έρμα. Παράλληλα με τον μεταφραστικό της φωτισμένο δρόμο η Αυγερινού επιστρέφει στο μονοπάτι της προσωπικής της λογοτεχνικής κατάθεσης με τις «Άγνωστες λέξεις», ένα θαυμάσιο δείγμα πεζογραφίας που, παρά τη σχετικά μικρή του έκταση, είναι ένα έργο πυκνό, πολλαπλών νοημάτων, υψηλών απαιτήσεων και θερμοκρασιών, χαμηλών τόνων και «επικίνδυνα» σκληρό (οι αλήθειες του είναι ολόπικρες κι οδυνηρές) με μια καλοζυγισμένη, κοφτερή, υπαινικτική πρόζα. Μια υπαρξιακή νουβέλα ιδεών και συμβολισμών με στοιχεία ψυχολογικού κλειστοφοβικού θρίλερ, μια κατάδυση στον βυθό του ανθρώπινου ψυχισμού, ένα ευθύβολο βλέμμα στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και της ψυχικής ασθένειας, βλέμμα στην απουσία φωνής και έκφρασης που δίνουν τη θέση τους σε χαώδεις σκέψεις, σκόρπια γράμματα και θραύσματα λέξεων – άγνωστων λέξεων που «παίζουν» με τις γνωστές, αποτυπωμένων εμμονικά πάνω σε μικρά κίτρινα χαρτάκια προς εύρεση εκείνης της λέξης που απελευθερώνει απ’ τα επίγεια δεσμά και χαρίζει μια φέτα ουρανό, που λυτρώνει απ’ τον γκρεμό του παρελθόντος και την εξουσία των νοσηρών οικογενειακών σχέσεων.

Ανώνυμοι οι ήρωες, ανώνυμη και η πρωταγωνίστρια – αφηγήτρια, άχρονος ο χρόνος, ένας τόπος που δεν κατονομάζεται, υποβλητική η ατμόσφαιρα και ένας υποδειγματικός χειρισμός της γλώσσας που χαϊδεύει και γδέρνει ταυτόχρονα, σε ένα σαγηνευτικό παιχνίδι λέξεων, σιωπών και νοημάτων πάνω σε ημιφωτισμένη επιφάνεια υπαρξιακής αγωνίας. Η αφηγήτρια εργάζεται ως μαία (διόλου τυχαία η επιλογή του λειτουργήματός της όπως συμβολικά θα φανεί στην εξέλιξη της ιστορίας) ενώ, απαρέγκλιτα, κάθε Πέμπτη επισκέπτεται το σπίτι του ξαδέρφου της και των τυφλών γονιών του προκειμένου να το καθαρίσει. Κάθε Πέμπτη. Ανελλιπώς. Κουβαλώντας τα δικά της καθαριστικά. Για τρείς ώρες ακριβώς. Καθαρίζει σχολαστικά κάθε γωνιά αυτής της ιδιότυπης οικογενειακής εστίας. Η πενηντάχρονη αφηγήτρια ζει με τη μητέρα της τηρώντας ένα αυστηρό καθημερινό πρόγραμμα. Τα πάντα ψυχαναγκαστικά ζυγισμένα με ακρίβεια, τα πάντα σε στενό χρονοδιάγραμμα. Και φτάνει εκείνη η Πέμπτη που αντικρίζει κατάματα τον διαταραγμένο κόσμο του σπιτιού και νιώθει τις τρομακτικές του δονήσεις. Η συμπόνια της προς τους συγγενείς της φοράει ένα παγωμένο ένδυμα φόβου.

Οι τυφλοί θείοι της που ζουν σαν σκιές, αποκομμένοι απ’ την πραγματικότητα, είναι και οι δύο καλλιτέχνες και ζωγραφίζουν τα τεχνότροπα έργα τους πάνω στους τοίχους και πάνω στο σώμα τους. Ο – αρχικά λειτουργικός και στη συνέχεια ψυχικά ασταθής – 43χρονος ξάδερφός της, αποκομμένος απ’ τους γονείς του, μια ακόμα σκιά μέσα στο σπίτι, μια περιφερόμενη σιωπή, ένας ξένος που γυρεύει πατρίδα μέσω των λέξεων γράφοντας και επινοώντας λέξεις, αφαιρώντας και προσθέτοντάς τους σύμφωνα και φωνήεντα, γεννώντας νέες συμβολικές έννοιες, συνθέτοντας εμμονικά λέξεις πάνω σε μικρά χαρτάκια post it τα οποία κολλάει παντού, ακόμα και στα πιο απίθανα σημεία. Οι λέξεις έχουν μπει στον εγκέφαλό του, τρέχουν χωρίς φρένο και τον εξουσιάζουν. Μια ασταμάτητη βροχή από ακατάληπτες λέξεις, ήχους, φθόγγους, άδεια βλέμματα, χέρια που αρπάζουν χέρια και τυλίγονται γύρω τους σαν πλοκάμια σε μια βαθιά σκοτεινή θάλασσα, η οποία αποτελεί τον κοινό συνδετικό κρίκο της αφηγήτριας και του ξαδέρφου της και το κοινό τους ανοιχτό τραύμα. Εκείνη μπαίνει μαζί του στη ρημαγμένη ζούγκλα των παραλίγο νοημάτων και προχωρούν μαζί με μοναδικά τους όπλα προστασίας τις άγνωστες λέξεις, τη δημιουργία (τους), σκόρπιες άριες και σκόρπια χλωμά άστρα, ένα αόρατο σκέπαστρο με στηρίγματα το σημαίνον και το σημαινόμενο, και την αναζήτηση λύτρωσης για την επούλωση των πληγών.

Κάθε επικείμενη επίσκεψη της αφηγήτριας στο σπίτι του ξαδέρφου της τη γεμίζει φόβο που την παραλύει ψυχικά. Οι άγνωστες λέξεις κατακλύζουν πια και το δικό της μυαλό όσο προσπαθεί – με μητρική φροντίδα – να αγγίξει με χέρια γυμνά τον ηλεκτρισμένο πυρήνα της ύπαρξής του, να κατανοήσει και να καταβυθιστεί στο μυαλό του που με τη σειρά του βυθίζεται σε ωκεανό για την ανεύρεση μιας σωτήριας λέξης.

Οι άγνωστες λέξεις έχουν μια τεράστια δύναμη, είναι κόλαση και πόλος έλξης, είναι ένα ποιητικό απατηλό παιχνίδι χωρίς κανόνες με ανταύγειες παραφροσύνης δίπλα σ’ έναν ήλιο που δύει στο φόντο, είναι ένα τελευταίο φευγαλέο βλέμμα πριν από την άγνωστη τελευταία φορά, είναι υψηλός πυρετός και θάμνος μ’ αγκάθια. Κι έρχεται η νύχτα που τ’ αγκάθια ανθίζουν, που τα χείλη μισανοίγουν και γεννούν μια λέξη αστρατίποτε που γεννά δύο λέξεις, άστρα – τίποτε, δίχτυ προστασίας πάνω απ’ το κενό. Κι ο χορός των άστρων ξεκινά. Εκείνη κι εκείνος μετέωροι σαν άστρα μέσα στον ουράνιο μανδύα του τίποτε. Πριν από τη βουτιά.

Μια από κάθε άποψη σημαντική, προκλητική και ευφυής λογοτεχνική κατάθεση με τρομερό αφηγηματικό βάθος. Μια συνταρακτική νουβέλα όπου το σουρεάλ συμπορεύεται με τον ρεαλισμό και την αμφισημία. Ένας φόρος τιμής στην απάτη, την τέχνη, τη μελωδικότητα και τη δύναμη των λέξεων, στην ψυχική νόσο, στο χρέος του ανθρώπου αγόγγυστα να παραμένει πλάι στον πιο αδύναμο με όποια ψυχολογική συνέπεια, στη μνήμη – άγγελο και στη μνήμη – δαίμονα, στους υπό κατεδάφιση ανθρώπινους δεσμούς, στην απελευθέρωση απ’ τη φυλακή του βίου, στην ύπαρξη νοήματος που δίνει σκυτάλη συνέχειας στη ζωή, στις λέξεις που σπάνε και (ξανα) ενώνονται, που εννοούν και υπαινίσσονται και θεραπεύουν. Και μια συγγραφέας άξια αναφοράς, θαυμασμού και διαρκούς / συχνής παρουσίας στο λογοτεχνικό μας τοπίο. Κι ένα βιβλίο καθηλωτικό, από εκείνα που στοιχειώνουν τη μνήμη. Διά παντός.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ένας Έλληνας ζωγράφος με ευρωπαϊκό ύφος!

Βιβλίο: Προκλητικές ιστορίες

Το τέλος του αυτονόητου ή κάθε μέρα καλούμαστε να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες