Ο Παναγιώτης Κονδύλης γεννήθηκε το 1943 στη Δούβρα του νομού Ηλείας και πέθανε στις 11 Ιουλίου 1998 στην Αθήνα.

Παναγιώτης Κονδύλης, από τους επιφανέστερους στοχαστές στο κόσμο

Ο Παναγιώτης Κονδύλης γεννήθηκε το 1943 στη Δούβρα του νομού Ηλείας και πέθανε στις 11 Ιουλίου 1998 στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και Φιλοσοφία της Μεσαιωνικής και Σύγχρονης Ιστορίας και Πολιτικής Επιστήμης στα Πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και της Χαϊδελβέργης.
Το 1977 του απονεμήθηκε ο τίτλος του διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης για την – υπό την επίβλεψη του Dieter Henrich – διδακτορική διατριβή του με τίτλο «Η Γένεση της διαλεκτικής: Μία ανάλυση της πνευματικής εξέλιξης των Holderlin, Schelling και Hegel έως το 1802».
Η εργασία θεωρήθηκε πρωτοποριακή για την εποχή της, καινοτόμος και ρηξικέλευθη, ενώ συνάμα φώτισε την προϊστορία του μαρξισμού και των κοσμοθεωρητικών προϋποθέσεων της μαρξιστικής φιλοσοφίας της ιστορίας. Εξαιρετικοί Γερμανοί ιστορικοί, όπως ο Werner Conze και ο Reinhart Koselleck, υπήρξαν σημαντικές καθοδηγητικές επιρροές κατά την περίοδο διαμόρφωσης της σκέψης του στη Χαϊδελβέργη.
Το 1991 του απονεμήθηκε το Μετάλλιο Γκαίτε, ενώ ως αποδέκτης του Βραβείου Humboldt το 1994-1995 υπήρξε υπότροφος του Ινστιτούτου Ανωτέρων Σπουδών Βερολίνου.

Συνεχίζοντας τη μοναδική προσφορά για τους αναγνώστες μας, την ερχόμενη εβδομάδα, στη σειρά «Έλληνες Στοχαστές», τη σκυτάλη παίρνει ο Παναγιώτης Κονδύλης με ένα από τα σημαντικότερα έργα του («Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο»), που τον κατέστησαν έναν από τους επιφανέστερους στοχαστές του πλανήτη. Σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο έργο του μεγάλου Έλληνα στοχαστή, το οποίο οι αναγνώστες του «Ποντικιού» θα μπορούν να προμηθευτούν με την εφημερίδα την επόμενη Πέμπτη 16 Μαΐου, λίγα μόνο μπορούμε να σημειώσουμε, ως ελάχιστο πρόλογο:
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ δεν σημαίνουν ούτε το «τέλος της Ιστορίας» ούτε την απλή μετάβαση του διεθνούς συστήματος από μια διπολική σε μια πολυπολική δομή.
Αποτελούν, απεναντίας, μιαν ιστορική τομή και την απαρχή μιας νέας φάσης στην ιστορία της πλανητικής πολιτικής των Νέων Χρόνων, η οποία άρχισε με τις μεγάλες ανακαλύψεις και τον εμπορικό καπιταλισμό, για να γνωρίσει ακολούθως τις μεγαλύτερες τροπές της με τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό του 19ου αιώνα και με τον ανταγωνισμό Ανατολής και Δύσης στον 20ό.
Για να συλλάβουμε όμως τον σημερινό χαρακτήρα της παγκόσμιας πολιτικής, δεν αρκεί η ανασκόπηση αυτής της προϊστορίας. Απαραίτητη είναι επίσης η εξέταση του παρελθόντος και του μέλλοντος του κυρίαρχου κράτους, της συνύφανσης της πολιτικής με οικονομικούς και ίσως βιολογικούς παράγοντες, των νέων λειτουργιών του εθνικισμού και των νέων δυνατοτήτων της διεξαγωγής πολέμου.
Τέλος, πρέπει να συζητηθούν οι πολιτικές συνέπειες του οικουμενισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι προοπτικές μιας παγκόσμιας τάξης σε συνάφεια με τα εκρηκτικά οικολογικά και πληθυσμιακά προβλήματα. Σκοπός των αναλύσεων αυτών δεν μπορεί να είναι βέβαια η πρόβλεψη μεμονωμένων συμβάντων, παρά η διερεύνηση των κινητήριων δυνάμεων και των κεντρικών τάσεων της πλανητικής πολιτικής.
Ακολουθεί ένα επίμετρο, γραμμένο ειδικά για την ελληνική έκδοση του βιβλίου, το οποίο εξετάζει τις προϋποθέσεις, τις παραμέτρους και τις ψευδαισθήσεις της ελληνικής εθνικής πολιτικής μέσα στις σημερινές ευρωπαϊκές και παγκόσμιες συνθήκες.

EΠIMETPO ΣTHN EΛΛHNIKH EKΔOΣH
Προϋποθέσεις, παράμετροι καί ψευδαισθήσεις τῆς ἑλληνικῆς ἐθνικῆς πολιτικῆς

 Ἡ διάγνωση τῶν κινητήριων δυνάμεων τῆς σημερινῆς πλανητικῆς πολιτικῆς, ὅπως ἐπιχειρεῖται σ’ αὐτό τό βιβλίο, κατατείνει στή διαγραφή ὁρισμένων μελλοντικῶν προοπτικῶν, τῶν ὁποίων τήν πραγμάτωση ἀπεύχομαι προσωπικά, ἀλλά τίς ὁποῖες ὡς ἀναλυτής ὀφείλω νά διατυπώσω μέ σαφήνεια. Mπροστά μας ἀνοίγεται μιά ἐποχή πλανητικῶν καί περιφερειακῶν συγκρούσεων, πού θά καταστήσουν πολύ δύσκολη, ἄν δέν ματαιώσουν, τήν παγίωση μιᾶς διεθνοῦς τάξης, καθώς οἱ βραχυπρόθεσμες καί μεσοπρόθεσμες πολιτικές, οἰκονομικές καί γεωπολιτικές τους αἰτίες θά συντήκονται ὅλο καί περισσότερο μέ τίς μακροπρόθεσμες οἰκολογικές καί πληθυσμιακές πιέσεις, γεννώντας χρόνιες κρίσεις καί ἀνεξέλεγκτους παροξυσμούς. ‘‘Yπό τίς συνθῆκες αὐτές, τό τέλος τῶν ἰδεολογιῶν τοῦ 19ου αἰώνα, οἱ ὁποῖες κυριάρχησαν καί στόν 20ό, δέν θά συνεπιφέρει τόν κατευνασμό τῶν ἀντιθέσεων, παρά ἁπλῶς τή μετατόπισή τους σ’ ἕνα πεδίο στοιχειακό, ὑπαρξιακό καί βιολογικό, στό ἐπίκεντρο τοῦ ὁποίου θά βρίσκεται ἀπροκάλυπτα τό πρόβλημα τῆς κατανομῆς τῶν ἀγαθῶν σέ παγκόσμια κλίμακα. Ὅ,τι σήμερα προσφέρεται ὡς νέα πυξίδα προσανατολισμοῦ τῆς πολιτικῆς δράσης καί ὡς πανάκεια –πρό παντός ὁ οἰκουμενισμός τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων– κατά πᾶσα πιθανότητα θά μεταβληθεῖ σέ ἕνα νέο πεδίο μάχης, ὅπου ἡ πάλη τῶν ἑρμηνειῶν θά συνδέεται μέ ἀκόμα πιό χειροπιαστές μορφές πάλης. Στή διελκυστίνδα ἀνάμεσα σ’ ἕναν ἀνέφικτο οἰκουμενισμό καί σέ μιά ὑπεράσπιση συλλογικῶν συμφερόντων ἀναπόδραστα ὀργανωμένη πάνω σέ στενότερη τοπική καί πληθυσμιακή βάση, τό κρατικά ὀργανωμένο ἔθνος δέν διαλύεται, ὅπως περίμεναν πολλοί, μέσα σέ ὑπερεθνικά μορφώματα, παρά ἀναλαμβάνει ἕναν νέο ἱστορικό ρόλο, λίγο ἤ πολύ διαφορετικό ἀπό ἐκεῖνον πού ἔπαιξαν στό ἀπώτερο παρελθόν τό ἀστικό ἔθνος καί στό πιό πρόσφατο οἱ ἀποκρυσταλλώσεις τοῦ κομμουνιστικοῦ ἐθνικισμοῦ. Πρωταρχικό του μέλημα εἶναι ἡ ἐξασφάλιση μιᾶς θέσης μέσα σέ μιά πυκνή καί ἔντονα ἀνταγωνιστική παγκόσμια κοινωνία – ὅμως τό μέλημα αὐτό θά συναιρεῖται ὅλο καί περισσότερο σ’ ἕνα αἴτημα στοιχειώδους ἐπιβίωσης στόν βαθμό πού θά στενεύουν τά περιθώρια κινήσεων μέσα στούς κόλπους τῆς παγκόσμιας κοινωνίας. Ἡ ἐξ ἀντικειμένου νέα αὐτή λειτουργία τοῦ ἐθνικισμοῦ παραμένει καθοριστική ἀνεξάρτητα ἀπό τίς συνήθως αὐτάρεσκες μυθολογίες μέσω τῶν ὁποίων κατανοεῖ ὁ ἴδιος τόν ἑαυτό του, ἀντλώντας ἀπό τό πραγματικό ἤ φανταστικό, κοντινό ἤ μακρινό παρελθόν.
Bεβαίως, οἱ μυθολογίες, ἀκόμα καί οἱ πιό αὐθαίρετες, εἶναι δυνατό νά ἐπιδράσουν θετικά στήν ἐθνική ζωή κινητοποιώντας καί συσπειρώνοντας δυνάμεις. Ὅμως προϋπόθεση γιά νά συμβεῖ αὐτό εἶναι μιά ἀντικειμενική ἐθνική ζωτικότητα, μιά πλησμονή χειροπιαστῆς ἰσχύος, ἡ ὁποία ἐπιτρέπει σ’ ἕνα ἔθνος νά κινεῖται, θά λέγαμε, στό ὕψος τῶν ψευδαισθήσεών του. Ὅπου ἀντίθετα τό ἔθνος συρρικνώνεται καί φθίνει, ἐκεῖ ἡ διάσταση ἀνάμεσα σέ ἐθνική μυθολογία καί ἐθνική πραγματικότητα ἔχει, μακροπρόθεσμα τουλάχιστον, μοιραῖες συνέπειες. Ἡ σημερινή Ἑλλάδα ἀποτελεῖ ἀκριβῶς περίπτωση φθίνοντος ἔθνους, τό ὁποῖο ἐκλαμβάνει τίς ἔμμονες μυθολογικές του ἰδέες γιά τόν ἑαυτό του ὡς ρεαλιστική αὐτεπίγνωση. Δέν εἶναι διόλου περίεργο ὅτι ἡ ψυχολογική αὐτή κατάσταση συχνότατα παρουσιάζει συμπτώματα παθολογικοῦ αὐτισμοῦ· γιατί τό ἀπαραίτητο ὑπόβαθρο καί πλαίσιο τῆς ὑγιοῦς αὐτεπίγνωσης εἶναι ἡ γνώση τοῦ εὐρύτερου περιβάλλοντος κόσμου, μέσα στόν ὁποῖο καλεῖται νά δράσει ἕνα ἀτομικό ἤ συλλογικό ὑποκείμενο, ἀποτιμώντας κατά τό δυνατόν νηφάλια τίς δυνατότητές του καί ὑποκαθιστώντας τή νοσηρά ἐγωκεντρική ἀρχή τῆς ἡδονῆς μέ τή φυσιολογικά ἐγωκεντρική ἀρχή τῆς πραγματικότητας. Ὅπως οἱ κατώτεροι ζωικοί ὀργανισμοί, ἔτσι καί οἱ σημερινοί Ἕλληνες ἀντιδροῦν μέ ἔντονες ἀντανακλαστικές κινήσεις μονάχα σ’ ὅ,τι τούς ἐρεθίζει ἄμεσα καί εἰδικά· οἱ δηλώσεις κάποιου «φιλέλληνα» στή Xαβάη ἤ κάποιου «μισέλληνα» στή Γροιλανδία (κι ἄς μή μιλήσουμε καθόλου γιά τά ὅσα παρεμφερῆ μαθαίνει κανείς ἀπό τίς Bρυξέλλες ἤ τήν Oὐάσιγκτον) εὐφραίνουν ἤ ἐξάπτουν, ἀναλόγως, τά πνεύματα πολύ περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι τά ἀπασχολοῦν τά οὐσιώδη, ἄν καί συχνά ἀφανῆ, μεγέθη τῆς πολιτικῆς καί τῆς οἰκονομίας. Ἀκόμα καί ὅταν ἡ συζήτηση μετατοπίζεται στόν κυρίως χῶρο τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς, κυριαρχεῖ τό στιγμιαῖο, τό κυμαινόμενο καί τό κοντινό, ὄχι ἡ προσεκτική καί τεκμηριωμένη στάθμιση μακρόπνοων γενικότερων τάσεων, οἱ ὁποῖες ἴσως μιά μέρα βαρύνουν πάνω στίς τύχες τῶν Ἑλλήνων τουλάχιστον τόσο, ὅσο καί τά διαδραματιζόμενα αὐτή τήν ὥρα στά ὅμορα κράτη. Ἔτσι, ἐνῶ ξαφνικά (σέ μιά χώρα ὅπου οἱ ἐθνικά ζωτικές ἀλβανολογικές, σλαβολογικές καί τουρκολογικές σπουδές ἐκπροσωποῦνται ἐμβρυωδῶς μόνον) ὁ τόπος γέμισε ἀπό ἐμβριθεῖς καί ἐμπαθεῖς βαλκανιολόγους, δέν γίνεται καμμία σοβαρή καί διαρκής συζήτηση γιά τό φλέγον ὅσο ποτέ ἄλλοτε ζήτημα τῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνοποίησης, γιά τό ποιές δυνάμεις γιά ποιούς λόγους τήν προωθοῦν καί ποιές γιατί ἐνδεχομένως θά τή ματαιώσουν, γιά τίς συναφεῖς ἑλληνικές ἀπόψεις καί προτάσεις (ὑπάρχουν;) καί γιά τή θέση τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους μέσα σ’ αὐτές τίς ἐξαιρετικά ἀντιφατικές διαδικασίες – ὄχι γιά τή θέση μιᾶς φανταστικῆς Ἑλλάδας μέσα σέ μιάν ἐξ ἴσου φανταστική Eὐρώπη, ἀλλά μιᾶς ἐπαρχιακῆς καί παρασιτικῆς Ἑλλάδας μέ τεράστιες, κι ἴσως ἀνυπέρβλητες, δυσχέρειες προσαρμογῆς σέ μιάν ἔντονα δύστροπη ἀπέναντί της καί βαθύτατα διχασμένη ὡς πρός τή δική της τήν ταυτότητα καί τίς δικές της τίς προοπτικές Eὐρώπη. Ἐπίσης ἐλάχιστοι φαίνεται νά ἐνδιαφέρονται γιά τά πολιτικά συμπαρομαρτοῦντα τῶν διαγραφόμενων οἰκολογικῶν στενωπῶν ἤ γιά τίς προσεχεῖς συνέπειες τῆς μετανάστευσης τῶν λαῶν σέ μιά χώρα τόσο εὐπαθή οἰκολογικά καί τόσο ἔκθετη γεωγραφικά ὅσο ἡ Ἑλλάδα.
Ὅμως ἡ ἔλλειψη, καί μάλιστα ἡ ἄρνηση, τῆς αὐτεπίγνωσης δέν φαίνεται μόνον ἔμμεσα στή στενότητα τῆς πολιτικῆς κοσμοεικόνας, ἀπό τήν ὁποία συνήθως ἀφορμῶνται οἱ συζητήσεις πάνω στήν ἐθνική πολιτική. Φαίνεται καί ἄμεσα, στόν τρόπο διεξαγωγῆς αὐτῶν τῶν συζητήσεων. Στό ἐπίκεντρό τους βρίσκονται δηλ. περισσότερο ἤ λιγότερο θεμελιωμένες σκέψεις καί γνῶμες γιά τό ποιά τροπή θά πάρει αὐτή ἤ ἐκείνη ἡ συγκεκριμένη ἐξέλιξη καί γιά τό ἄν αὐτή ἤ ἐκείνη ἡ ἐνέργεια ἐνδείκνυται ἤ ὄχι, πράγμα πού συχνότατα ὁδηγεῖ στή γνωστή καί προσφιλή πολιτικολογία καί τραπεζορητορεία. Δέν θίγεται ὅμως ὁ ἀκρογωνιαῖος λίθος κάθε πολιτικῆς προβληματικῆς: ποιά εἶναι ἡ ταυτότητα καί ἡ ὀντότητα τοῦ πολιτικοῦ ὑποκειμένου, γιά τίς πράξεις, τίς παραλείψεις καί τό μέλλον τοῦ ὁποίου γίνεται λόγος; Πιό συγκεκριμένα: ποιά εἶναι ἡ σημερινή φυσιογνωμία τῆς Ἑλλάδας καί τί προκύπτει ἀπ’ αὐτήν ὡς πρός τήν ἱκανότητά της νά ἀσκήσει ἐθνική πολιτική μέσα στίς σημερινές πλανητικές συνθῆκες; Ἡ ἀπάντηση σ’ ἕνα τέτοιο ἐρώτημα θά ἀπαιτοῦσε μιάν ἀπογραφή τοῦ ἐθνικοῦ δυναμικοῦ μέ τήν εὐρύτατη ἔννοια τοῦ ὅρου, καί αὐτή θά ἦταν σήμερα ἰδιαίτερα ὀδυνηρή, ἄν γινόταν χωρίς ἀπολογητικές ἀνάγκες πρός ὁποιαδήποτε κατεύθυνση. Ἐπί πλέον θά γεννοῦσε δικαιολογημένη διάθεση ἀπαισιοδοξίας, ἐφ’ ὅσον ὁ καθένας βλέπει, θεωρητικά τουλάχιστον, ὅτι ὅποιος θέλει νά ἀσκήσει τελεσφόρα ἐθνική πολιτική, σέ ἀναγκαστικά εὐρύτατους πλέον χώρους, πρέπει, πέρα καί πρίν ἀπό τήν εὔστοχη σύλληψη τῶν γενικῶν καταστάσεων καί τή διπλωματική ἱκανότητα, νά διαθέτει ἀκμαία ἐθνική ὀντότητα ἀποτυπωμένη σ’ ἕνα πολυδιάστατο πλέγμα κοινωνικῶν, οἰκονομικῶν, στρατιωτικῶν καί ψυχολογικῶν παραγόντων. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία, ὅτι ἄν ἡ Ἑλλάδα συγκέντρωνε σέ ὑψηλό βαθμό τούς παράγοντες αὐτούς σέ μόνιμη βάση καί προτοῦ ἀκόμα ξεσπάσει ἡ σημερινή βαλκανική κρίση, θά ἀσκοῦσε διαφορετική ἀκτινοβολία καί θά εἶχε μεγαλύτερες δυνατότητες νά ἐπηρεάσει τίς ἐξελίξεις. Ἡ ἐσωτερική ἀποσύνθεση, τήν ὁποία κανείς ἀφήνει νά προχωρήσει ὅσο δέν φαίνεται ν’ ἀντιμετωπίζει ἄμεσο κίνδυνο, τοῦ στερεῖ τά ἀπαιτούμενα μέσα καί περιθώρια ἑλιγμῶν ὅταν ἡ ἀνάγκη σφίγγει.